کتاب اخلاق در قرآن

کتاب اخلاق در قرآن ، اثر ناصر مکارم شیرازى با همکارى آقایان محمدرضا آشتیانى، محمدجعفر امامى، عبدالرسول حسنى، محمد اسدى،

حسین طوسى، سید شمس ‏الدین روحانى و محمد محمدى است که به زبان فارسى و در سه جلد درباره مباحث اخلاقى در قرآن کریم نوشته شده است.

ساختار کتاب اخلاق در قرآن

کتاب حاضر در سه جلد گردآورى شده است که جلد اول شامل کلیات مسائل اخلاقى است و دو جلد بعد، جزئیات مباحث اخلاقى و مصادیق آن به ‏طور گسترده مورد بحث قرار گرفته است.

جلد اول، شامل ۱۴ فصل، جلد دوم، شامل ۲۰ فصل و جلد سوم، داراى ۱۷ عنوان کلى است

                           اخلاق در قرآن

محتوای کتاب اخلاق در قرآن

درباره محتوا و ویژگی‏هاى این کتاب، توجه به نکات زیر مفید است:

۱.« پیام قرآن»، در واقع مجموعه‏ اى است در تفسیر موضوعى قرآن کریم و کتاب حاضر دوره دوم این مجموعه است.

۲. در جلد اوّل این کتاب( اخلاق در قرآن) اصول کلّى مسائل اخلاقى و طرق مختلف تهذیب نفس، مکتب‏ها، انگیزه ‏ها و نتیجه ‏ها،به ‏طور مشروح مورد بررسى قرار گرفته  رهنمودهاى مهمّ قرآن مجید در زمینه این مسائل در شکل تفسیر موضوعى بیان شده است.

در فصل اول نویسنده به اهمیت بحث‏هاى اخلاقى پرداخته و خاطرنشان مى‏ کند که این بحث از مهم‏ترین مباحث قرآنى است و از یک نظر مهم‏ترین هدف انبیاى الهى را تشکیل می دهد

 بدون اخلاق، نه دین براى مردم مفهومى دارد و نه دنیاى آنها سامان مى‏ یابد و سپس با ذکر آیاتى پشت سر هم و در ادامه ترجمه آنها نتیجه مى‏ گیرد

 اهتمام فوق ‏العاده قرآن به مسائل اخلاقى و تهذیب نفوس به‏ عنوان یک مسئله اساسى و زیربنایى که برنامه‏ هاى دیگر، از آن نشئت مى‏ گیرد، بر تمام احکام و قوانین اسلامى سایه افکنده است.

در ادامه به اهمیت اخلاق در بین روایات پرداخته و دسته‏اى از روایات را در اهمیت اخلاق ذکر مى‏ کند.

سپس طى عنوانى به نام نکته ‏ها، به تعریف علم اخلاق، اخلاق و فلسفه، اخلاق و عرفان، رابطه علم و اخلاق، آیا اخلاق قابل تغییر است؟

پرداخته و سپس آیات و روایاتى را ذکر نموده که بیان می ‏کند اخلاق قابل تغییر است.

در این راستا دلایل افرادى را که می ‏گویند اخلاق قابل تغییر نیست، ذکر کرده و پاسخ آنها را ذکر بیان نموده است؛ آنها مى ‏گویند:

در حدیثى از پیامبر اکرم وارد شده که فرمودند:

هرگاه بشنوید کوهى از جایش حرکت کرده، تصدیق کنید، اما اگر بشنوید کسى اخلاقش را رها نموده تصدیق نکنید؛ چراکه به ‏زودى به همان فطرت خویش باز می ‏گردد.

یا حدیثى دیگر را از رسول خدا( ص) آورده ‏اند که فرمودند:

مردم همچون معدن‏هاى طلا و نقره‏ اند، بهترین آنها در زمان جاهلیت بهترین آنها در اسلامند.

ایشان در جواب مى‏ گویند:

این نکته قابل قبول است که روحیات مردم ذاتا متفاوت است؛ بعضى همچون معدن طلا هستند و بعضى نقره،

ولى اینها دلیل بر این نمى ‏شود که روحیات قابل تغییر نباشند.

این‏گونه صفات روحى در حد مقتضى است نه علت تامه؛ لذا با تجربه دیده ‏ایم که این افراد بر اثر تعلیم و تربیت به‏ کلى عوض مى ‏شوند…

در بخشى از جلد اول، مکتب‏هاى اخلاقى را با دسته ‏بندى‏ هاى که خود تشخیص داده‏ اند، ذکر مى‏ کند و نتیجه مى‏ گیرد که امتیازات مکتب اخلاقى اسلام کاملا روشن است؛

 اساس این مکتب اخلاقى، ایمان به خداوندى است که کمال مطلق و مطلق کمال است و فرمان او بر تمام جهان هستى جارى و سارى است

و کمال انسان‏ها در این است که پرتوى از صفات جمال و جلال او را در خود منعکس کنند و به ذات پاکش نزدیک و نزدیک‏تر شوند.

در ادامه این جلد، مباحثى پیرامون:

اخلاق و آزادى

اصول مسائل اخلاق در قرآن

روش‏هاى مختلف ارباب سیر و سلوک

نیاز به راهنما در سیر و سلوک

اسوه‏ ها و الگوها

چهره دیگر ولایت و تأثیر آن در تهذیب نفس را مطرح کرده است.

۳. در جلد دوم و سوم با استفاده از آن اصول کلّى، به سراغ تک‏ تک« فضایل» و« رذایل» اخلاقى رفته و هریک را در پرتو رهنمودهاى وحى و آیات، مورد بررسى قرار داده است.

عوامل شکل ‏گیرى آن فضایل و رذایل، آثار و نشانه ‏ها، نتایج و عواقب خوب و بد هریک و بالاخره طرق مبارزه با رذایل اخلاقى و کسب فضایل را مورد بررسى قرار داده است.

در جلد دوم و سوم

نخست به سراغ داستان آفرینش آدم و حوّا و وسوسه ‏هاى شیطان و دور شدن آنها از بهشت رفته

 رذایلى که سبب پیدایش ماجراى عبرت‏ انگیز طرد شیطان از بساط قرب خداوند و محروم شدن آدم و حوّا از بهشت شد را در طلیعه بحث قرار داده است.سپس ذکر مى‏ کند

 شیطان به ‏خاطر« استکبار» و« خودخواهى» و« خودبرتربینى» و سپس« لجاجت» و« تعصّب» از سجده بر آدم خوددارى کرد و از درگاه خدا رانده شد

 آدم( ع) و حوّا به ‏خاطر« حرص» و« آز» تسلیم وسوسه ‏هاى بى‏منطق دشمن خود( شیطان) شدند و در دام او افتادند.

بعد نوبت به داستان« هابیل» و« قابیل» و صفات زشتى که انگیزه قتل هابیل شد می ‏رسد

و به همین ترتیب به سراغ داستان نوح و ماجراهاى دیگر تاریخى، مخصوصاً ماجراى قوم بنى اسرائیل و موسى( ع) رفته و در آینه زندگى انبیاى الهى فضایل و آثار آن را بیان مى‏کند.

مباحث مطروحه در دو جلد آخر :

تکبر، تواضع، حرص، حب دنیا، حسد، غرور،

آرزوهاى دراز، تعصب، شجاعت، توکل، شهوت ‏پرستى،

عفت، غفلت، جود، عجله و صبر، غیبت،

کفران نعمت، حسن خلق، راستى، دروغ و آثار و عواقب آن است.

مطالعه کتاب ذیل را به شما پیشنهاد می دهیم :

کتاب اخلاق ناصری